Jan Sarnicki (1904 - 1969)

Jan Sarnicki urodził się w 1904 r. w Brzesku. Dzieciństwo i wczesną młodość spędził na Podolu. Po wybuchu I wojny światowej rodzina przeniosła się do Wadowic. Od 1915 r. Jan był uczniem gimnazjum humanistycznego.

Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej zgłosił się jako ochotnik do wojska, ale jako niepełnoletni został odesłany do domu. Przed maturą rodzice wyjechali do Białej, a on sam mieszkał w tym czasie w Wadowicach u krewnych.

Po maturze w 1923 r. studiował medycynę na UJ, ale po roku przeniósł się na geografię. Jego naukowym mentorem był prof. J. Smoleński, autor pierwszej polskiej publikacji o blokdiagramach i ich zastosowaniu w nauczaniu geografii.

Po studiach odbył służbę wojskową w Cieszynie. Później starał się o uzyskanie stopnia naukowego doktora, ale bez powodzenia. W 1931 r. Jan podjął praktykę zawodową jako nauczyciel geografii w prywatnym gimnazjum koedukacyjnym im. T. Czackiego w Wilnie. Prowadzenie lekcji uświadomiło mu potrzebę stosowania pomocy dydaktycznych i dlatego zaczął tworzyć blokdiagramy. Były to kolorowe, ścienne tablice odwzorowujące rzeźbę terenu i budowę geologiczną.

W 1933 r. powrócił do Wadowic i pracował w gimnazjum jako nauczyciel geografii. W l. 1933–1934 otrzymał dobrze płatne zlecenie od dr St. Leszczyckiego (asystenta Instytutu Geografii UJ) na opracowanie 5 map plastycznych wybranych rejonów Karpat. Ich zadaniem miało być propagowanie terenów dogodnych dla uprawiania narciarstwa i turystyki zimowej.

Latem 1934 r. przebywał w Wilnie na szkoleniu i ćwiczeniach wojskowych, z których uzyskał st. podporucznika. Po powrocie do Wadowic nadal pracował jako nauczyciel geografii, a także opiekował się kilkoma szkolnymi kołami. Dodatkowo nauczał rysunku i języka niemieckiego. ℹ️W wolnym czasie wykonywał akwarelą widoki okolic Wadowic i beskidzkie krajobrazy. W l. 1934–1936 jego uczniem był K. Wojtyła, który uczestniczył również w wycieczkach organizowanych przez profesora. W 1937 r. Jan poślubił Marię Grünerównę, z którą zamieszkali przy al. Wolności.

W czasie II wojny światowej przebywał w obozach internowania na Węgrzech i we Francji. Po aresztowaniu w Andorze w 1943 r., w obozach koncentracyjnych w Compiègne, w Buchenwald oraz w Dora koło Nordhausen. W tym ostatnim uległ wypadkowi, i mimo wyzwolenia obozu w 1945 r., pozostał w nim przez 3 miesiące w lazarecie.

Po wyzwoleniu Jan powrócił do Wadowic i od 1945 r. pracował jako nauczyciel geografii i geologii. Okresowo uczył też astronomii i rysunku. Opiekował się kilkoma kółkami zainteresowań uczniów. Mimo kontuzji wojennej, przez kilkanaście lat prowadził wycieczki, które uwielbiali uczniowie.

Do Sarnickiego przylgnęło przezwisko „Cyrul”, które wymyślili i nadali mu uczniowie w okresie międzywojennym. On sam to zaakceptował i często stosował je m.in. podpisując listy, pocztówki i rysunki.

Pogarszający się stan zdrowia, pod wpływem wojennych przeżyć, przepracowanie oraz niepowodzenia w małżeństwie niekorzystnie odbijały się na jego stanie psychicznym i na samopoczuciu. W 1969 r. w wieku 65 lat przeszedł na emeryturę i przeniósł się do Białej. Na emeryturze nadal malował i w związku z  trudnościami finansowymi sprzedawał swoje obrazy.

Interesował się losami swojej dawnej szkoły. Ostatni raz był w Wadowicach w 1979 r. i uczestniczył w Liceum w Zjeździe Maturzystów z rocznika 1949. W 1984 r. został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta. Zmarł w 1985 r. i został pochowany na cmentarzu w Białej.

Pamiątki po Sarnickim w postaci blokdiagramów pozostały w I Liceum Ogólnokształcącym im. M. Wadowity, natomiast większa część zbiorów geologicznych z jego pracowni przekazano Katedrze Geografii UP im. KEN w Krakowie.

Fot.  Z art. S. W. Alexandrowicz, „Jan Sarnicki – profesor gimnazjum i liceum w Wadowicach”, Prace Komisji Historii PAU, Tom X, 2010, s. 319-348, Ryc. 1 Jan Sarnicki – profesor Państwowego Liceum w Wadowicach (fotografia przekazana autorowi przez mgr. J. Sobalę) i Ryc. 25 Jan Sarnicki Przy sztalugach.