W tym tygodniu wraz z #WadowicePoDworsku zaglądamy do pobliskiego Zatora. Czy wiecie, że wnętrza zamku kryją freski na wzór tych we włoskich Pompejach?
Pierwsze wzmianki o istnieniu grodu i osady Zator pochodzą z XII w. Budowa zamku rozpoczęła się po 1445 r. z inicjatywy Wacława - pierwszego księcia zatorskiego. Do prac budowalnych zobowiązano mieszkańców księstwa. Zamek był połączony z układem urbanistycznym Zatora i jego fortyfikacjami, bowiem budowla powstała na gruncie położonym w centrum miasta, w sąsiedztwie kościoła parafialnego.
Ówczesna rezydencja książęca przedstawiała się raczej skromnie. Była prawdopodobnie budowlą murowano-drewnianą przypominającą swym kształtem obronny dwór. Na jej parterze znajdowała się kuchnia, a między nią a studnią, na wewnętrznym dziedzińcu, były inne pomieszczenia. Obiekt posiadał też wielką izbę, małą komnatę oraz sień.
Ostatni z potomków Wacława książę Janusz V w 1494 r. zawarł umowę na sprzedaż księstwa z królem Janem Olbrachtem. Dlatego po jego śmierci w 1513 r. zostało ono wcielone do Królestwa Polskiego a na zamku osadzono starostę M. Myszkowskiego. W XVI w. rezydencja zatorska została przebudowana w stylu renesansowym, a na terenie wokół niej założono ogród tarasowy.
Zdewastowaną po wojnach szwedzkich nieruchomość, w 1778 r. zakupił Fryderyk Piotr Dunin od rządu austriackiego. Przystąpił on do jej remontu i przebudowy. W późniejszych latach zamek stał się kolejno własnością rodów Poniatowskich, Tyszkiewiczów czy Potockich. Po przejęciu przez Potockich w 1836 r. nastąpiła przebudowa zamku na styl neogotycki. Pracami kierowali włoski architekt Franciszek Maria Lanci oraz rzeźbiarz Parys Filippi.
Zamek zyskał wówczas ryzalitową wieżę bramną nakrytą hełmem, bramę wjazdową z blankami, budynek oficyny oraz wnętrza udekorowane malowidłami i sztukateriami w stylu pompejańskim wykonane przez Włocha Latiego, któremu pomagał Kajetan Goliński. Wówczas dokonano również zmian w przyzamkowym ogrodzie czyniąc z niego park krajobrazowy. Według opisów wyposażenie zamku w XIX w. było szczególnie bogate bowiem jego wnętrza ozdabiało wiele dzieł sztuki i pamiątek narodowych. Kolekcja zamkowa uległa rozproszeniu po 1939 r. bowiem część kolekcji Maurycy Potocki wywiózł do majątku w Jabłonnie, a pozostałe dobra zostały zagarnięte i wywiezione przez Niemców.
Podczas II wojny światowej zamek stał się czasowo obozem przejściowym dla kolonistów niemieckich z Wołynia i Besarabii. Po wojnie pełnił funkcje magazynu (m.in. na zboże) czy też tymczasowych koszar.
Następnie pomieszczenia zamkowe zostały przekazane na rzecz Instytutu Zootechniki w Krakowie, który wyremontował i zadbał o obiekt. Prace restauracyjne polegające na przywróceniu stanu z 1836 r. prowadził Józef Dutkiewicz. Po 1978 r. udostępniono do zwiedzania 4 sale. Później nieruchomość przejął zatorski oddział Rybackiego Zakładu Doświadczalnego w Olsztynie, który w 2005 r. wyprowadził się z uwagi na zły stan obiektu. Od 2013 r. zamek w Zatorze ponownie jest własnością rodu Potockich. Obecnie nie jest udostępniany do zwiedzania ze względu na prowadzone prace remontowe.
Zamek w Zatorze znajduje się w centrum miasta na wysokim brzegu Skawy i jest otoczony ogrodem krajobrazowym. Wejście na jego teren prowadzi przez neogotycką, ceglaną bramę z krenelażem. Obecnie jest to murowany, dwupiętrowy obiekt na planie prostokąta, z aneksami przy krótszych bokach. Elewację frontową wyróżnia czteropiętrowa wieża zwieńczona krenelażem. Nad oknami parteru znajdują się maswerkowe zdobienia w formie oślego łuku, a nad oknami piętra gzymsy z arkadkami. Wejście do budynku prowadzi przez neogotycki portal do sklepionej sieni z posadzką ozdobioną herbem Potockich. Na prawo od niej znajduje się tzw. Sala Paprociowa, a tuż za nią Sala Bluszczowa. Obie sale nakryte są wielodzielnymi sklepieniami udekorowanymi pasami z malowanych liści paproci i bluszczu. Po lewej stronie sieni mieści się, również sklepiona, Sala Myśliwska z barwnymi malowidłami o motywach groteskowych oraz krajobrazy. W Sali tej polichromia pokrywa również neogotycki piec i płyciny drzwi. Drzwi obramione są malowaną w kwiaty bordiurą z herbami właścicieli zamku: Łabędź, Pilawa Srebrna i Złota. Za Salą Myśliwską znajduje się Złota Sala, której sklepienie jest udekorowane sztukateriami z motywem meandrów i kasetonami z rozetami. Podobno kiedyś jej sklepienie było ozdobione prawdziwym złotem.
Fot. Le château de Zator en Palatinat de Krakovie. Rycina z: Leonard Chodźko, "La Pologne historique, littéraire, monumentale et pittoresque." oraz [Zamek w Zatorze] Zbiory Mieczysława Orłowicza; z zasobu Biblioteki Narodowej; polona.pl