W ten czwartek w ramach wakacyjnego cyklu #WadowiceNaSpacer proponujemy Wam spacer śladem patronów wadowickich ulic. Czy wiecie, że wśród upamiętnionych w ten sposób osób zajdziemy wybitnego matematyka, odważną zakonnicę czy ludowego posła? Patronów ulic mamy wielu, ale zaprezentowane zostały postacie, które pochodziły z Wadowic lub okolicy i w znaczący sposób wpłynęły na losy miasta.
Spacer szlakiem patronów wadowickich ulic to świetny sposób na spędzenie letniego popołudnia. Pomoże Wam w tym przygotowana przez nas mapa google: https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1LU1P3CFW7GySeAx1Fk1jKDLKdqHM8Bg&fbclid=IwAR3oIsUOOEecAp9mGULueu3YV475CzHRBFjwR0LMWWvHTEqVsuTOTtlWo7I&ll=49.89246774779577%2C19.5553298&z=14
- Ulica Jana Iwańskiego w Wadowicach
Jan Iwański urodził się w 1849 r. w Okocimiu jako syn stolarza Józefa. Po zdanej maturze uczył się m.in. na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ostatecznie porzucił teologię i został studentem Wydziału Prawu UJ. Stopień doktora prawa otrzymał w 1876 r. Praktykę adwokacką w Wadowicach rozpoczął w 1883 r., gdzie na przełomie 1889 i 1890 r. brał udział w słynnym procesie emigracyjnym. Iwański po raz pierwszy rajcą miejskim został w 1882 r., a już w 1887 r. pełnił funkcję zastępcy burmistrza Ignacego Brosiga. Po jego śmierci w 1889 r. został burmistrzem i funkcję tę pełnił dwukrotnie. Za kadencji Iwańskiego uruchomiono w Wadowicach pierwszą elektrownię oraz zapoczątkowano budowę sieci wodociągowej. Okazywał również inicjatywę na polu społeczno – kulturalnym jako m.in. wiceprezes wadowickiego TG „Sokół”, członek Wydziału Towarzystwa Bursy im. S. Batorego czy założyciel Towarzystwa Upiększania Miasta Wadowic i Okolicy. Jego pracę na rzecz Wadowic docenili sami mieszkańcy przyznając mu tytuł Honorowego Obywatela Wadowic. Jan Iwański zmarł w 1907 r. i został pochowany na wadowickim cmentarzu parafialnym. W jego pogrzebie uczestniczyły tłumy mieszkańców. W 1909 r. Rada Miejska podjęła uchwałę o nazwaniu jednej z ulic miasta imieniem zasłużonego dla niego burmistrza.
- Ulica Marcina Wadowity w Wadowicach
Marcin Wadowita był teologiem, profesorem Akademii Krakowskiej (dziś Uniwersytet Jagielloński). Wadowita zwany również Marcinem Kępką, urodził się w Wadowicach ok. 1567 r. Jego ojciec pełnił funkcję rajcy miejskiego, a inni krewni znajdowali się wśród tutejszych elity. Od 1583 r. studiował na uniwersytecie krakowskim. Szybko osiągnął kolejne stopnie naukowe, bowiem już w 1590 r. był magistrem. Wykładał w Kolegium Większym i Mniejszym. Od 1600 r. pełnił urząd Dziekana Wydziału Filozoficznego Akademii Krakowskiej, a trzy lata później został bakalarzem teologii. W l. 1605 – 1606 r. studiował we Włoszech, najpierw w Rzymie, a potem w Padwie. Wadowita był kierownikiem dysput akademickich. W okresie od 1618 do 1636 r. wielokrotnie był dziekanem Wydziału Teologicznego, a w 1636 r. został wicekanclerzem Akademii Krakowskiej oraz kanclerzem kurii biskupiej. Przypisuje się mu autorstwo 10 dzieł drukowanych, choć w rzeczywistości jest autorem 4 traktatów teologicznych. Księdzem został dopiero w 1602 r. i posługę kapłańską wypełniał przez kolejne 30 lat. W 1598 r. wybawił z opresji ariańskiego teologa Fausta Socyna, który poniósłby śmierć z rąk rozwścieczonych żaków krakowskich. Rodzinne miasto było dumne z sukcesów Wadowity, bowiem w księdze miejskiej zapisano informację o jego doktoracie. Zmarł w 1641 r. i został pochowano w kościele św. Floriana w Krakowie. Część swojego majątku przekazał na fundusz stypendialny dla wadowickiej młodzieży. Dokonał również uposażenia wadowickiej szkoły i szpitala.
- Ulica Wincentego Bałysa w Wadowicach
Wincenty Bałys urodził się w 1906 r. w Tomicach k. Wadowic jako syn Jana Kantego i Marii Witek. Niedługo potem rodzina przeprowadziła się na wadowickie Podstawie. Bałys od dziecka wykazywał zdolności plastyczne lepiąc z gliny m.in. zwierzęta, budowle czy głowy postaci. Pierwsze doświadczenie w technice rzeźbienia miał w pracowni kamieniarskiej wadowickiego artysty rzeźbiarza Józefa Jury, gdzie poznał również innego przyszłego artystę rzeźbiarza, Franciszka Suknarowskiego. W l. 1927 r. – 1932 r. Wincenty Bałys studiował na ASP w Krakowie, gdzie został przyjęty jako „student nadzwyczajny”. W tym okresie swoje umiejętności doskonalił pod okiem mistrzów Konstantego Laszczki czy Xawerego Dunikowskiego. Bałys nie tylko rzeźbił w gipsie, glinie i drewnie, ale wykonywał odlewy w brązie, malował i rysował. Po powrocie do Wadowic wspólnie z Suknarowskim założył pracownię rzeźbiarską, która ostatecznie znalazła swoje miejsce na Al. Wolności 49. Wincenty Bałys związany był również ze środowiskiem artystycznym skupionym wokół dworu Emila Zegadłowicza w Gorzeniu Górnym, gdzie pod jego przewodnictwem powstała grupa artystów plastyków „Czartak II”. Wyjątkowe więzi przyjaźni połączyły artystę także z M. Kotlarczykiem oraz K. Wojtyłą. Po wybuchu wojny Wincenty Bałys zorganizował grupę konspiracyjną – komórkę organizacji „Orzeł Biały”. Niestety została ona zdekonspirowana, a jej członkowie aresztowani. Po śledztwie, sąd skazał Bałysa i innych wadowickich konspiratorów na śmierć. Wyrok wykonano na tzw. „Glinniku”, niedaleko kopca Kościuszki w Krakowie, 22 grudnia 1939 r.
- Ulica Doktora Józefa Putka w Wadowicach
Józef Putek był doktorem praw, adwokatem, wójtem Choczni i działaczem ruchu ludowego. Urodził się w 1892 r. w Wadowicach. Po ukończeniu gimnazjum w Krakowie studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim, które ukończył w 1920 r. w stopniu doktora. Od 1908 r. należał do Polskiego Stronnictwa Ludowego. Podczas I wojny światowej był działaczem niepodległościowym. W l. 1919–1929 trzykrotnie pełnił funkcję wójta Choczni. W działalności politycznej i parlamentarnej zwolennik reformy rolnej i przeciwnik uprzywilejowanej pozycji kościoła. W 1930 r. Józef Putek został aresztowany, osadzony a następnie zwolniony za kaucją z Twierdzy Brzeskiej, powrócił do Choczni i przygotowywał się do złożenia egzaminu adwokackiego. Od 1931 r. był członkiem Stronnictwa Ludowego. Po procesie brzeskim został osadzony w więzieniu w Wadowicach, gdzie pisał prace historyczne. Putek był znakomitym mówcą, znanym ze swej swady polemicznej i publicystyki. W okresie międzywojennym był czterokrotnie posłem na Sejm Ustawodawczy. W czasie II wojny światowej został w 1939 r. aresztowany przez Niemców w Choczni i osadzony w więzieniu na Montelupich w Krakowie, następnie w Wiśniczu, a w 1940 r. przekazany do obozu koncentracyjnego Auschwitz. Od 1949 r. był członkiem Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Ponownie został posłem, tym razem Krajowej Rady Narodowej oraz na Sejm Ustawodawczy (1947–1952). W l. 1946–1948 pełnił funkcję ministra poczt i telegrafów. W 1950 r. oskarżony o działalność prosanacyjną, aresztowany i więziony. Po zwolnieniu z więzienia wrócił do Choczni, i od 1956 r. był adwokatem i nie zajmował się czynną działalnością polityczną. Józef Putek zmarł w 1974 r. w rodzinnej miejscowości i został pochowany na tamtejszym cmentarzu parafialnym.
- Ulica Generała Bruno Olbrychta w Wadowicach
Bruno Olbrycht był generałem dywizji Wojska Polskiego, uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej oraz obu wojen światowych. Urodził się w 1895 r. Sanoku w rodzinie lekarza weterynarii. Po przeprowadzce rodziny do Wadowic uczęszczał do tutejszego gimnazjum i działał w TG „Sokół”. Miał swój wkład w rozwoju wadowickiego skautingu. Był także członkiem tajnej Studenckiej Drużyny Strzeleckiej. Od 1914 r. dowodził 1. kompanią tzw. wadowickiego batalionu Legionistów. Jako żołnierz Legionów walczył w kampanii karpackiej, bukowińskiej i wołyńskiej. Zimą 1918 r. został internowany na Węgrzech. Potem zgłosił się do WP i uczestniczył w walkach na froncie wojny polsko – ukraińskiej oraz polsko – bolszewickiej. W l. 1927 – 1930 był dowódcą 2 DP Legionów w Kielcach. Był współzałożycielem kieleckiego Parku Miejskiego i aktywnym działaczem społecznym w tym mieście. Od 1930 r. jako komendant Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie, stworzył nowoczesną w skali Europy placówkę szkoleniowo – doświadczalną. W l. 1936 – 1938 przebywał w Zamościu, gdzie awansował do stopnia gen. Brygady. Brał czynny udział w kampanii wrześniowej. Ciężko chory i wyczerpany dostał się do niemieckiej niewoli. Olbrycht zaangażował się w konspirację pod pseudonimem „Olza” i w 1944 r. został dowódcą GO AK „Śląsk Cieszyński”, której sztab znajdował się w klasztorze w Kalwarii Zebrzydowskiej. W 1945 r. Olbrycht zgłosił się do Ludowego Wojska Polskiego i został zastępcą komendanta Oficerskiej Szkoły Piechoty i Kawalerii nr 1 w Krakowie – Łobzowie, szefem Wydziału Szkół Oficerskich Piechoty i Kawalerii MON. Potem został dowódcą Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Generał miał za zadanie m.in. zwalczanie poakowskiego podziemia niepodległościowego na terenach województw białostockiego, warszawskiego i lubelskiego. Otwarcie krytykował (jako jeden z nielicznych) taką koncepcję walki. Od 1946 r., na własną prośbę został przeniesiony do Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie przyczyniając się do rozbudowy i unowocześnienia tego ośrodka. Wspierał tych kursantów, którzy mieli za sobą w latach hitlerowskiej okupacji służbę w AK. W 1947 r. doznał kolejnego udaru i przeszedł w stan spoczynku. Leczył się w Krakowie gdzie zmarł w 1951 r. Pochowano go na Cmentarzu Rakowickim, a w 1970 r. ekshumowano i przeniesiono na warszawskie Powązki.
- Ulica Profesora Władysława Nikliborca w Wadowicach
Władysław Nikliborc był polskim profesorem matematyki. Urodził się w 1889 r. w Wadowicach w rodzinie sędziego tutejszego Sądu Okręgowego. Uczęszczał do gimnazjów w Bielsku, Rzeszowie i Wadowicach. Służył w armii austro-węgierskiej i Legionach W latach 1918-1922 studiował matematykę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, a w 1920 r. walczył w wojnie bolszewickiej. W latach 1922-1932 był najpierw asystentem, następnie adiunktem katedry matematyki Politechniki Lwowskiej. W 1924 r. obronił doktorat, a w 1927 r. habilitację na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W okresie od 1928 do 1931 r. był stypendystą w Lipsku, Getyndze i Paryżu. W 1931 r. uzyskał habilitację z mechaniki teoretycznej na Politechnice Lwowskiej. Następnie w latach 1932-1937 kierował Katedrą Mechaniki Teoretycznej Politechniki Lwowskiej. W 1937 r. przeniósł się do Warszawy. Wówczas został profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Katedry Matematyki na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej. Lata wojenne 1939-1945 spędził we Lwowie, pracując cały czas na Politechnice Lwowskiej. W 1945 r. został zmuszony do opuszczenia Lwowa i wyjechał do Warszawy, gdzie pracował na Politechnice Warszawskiej. W 1947 r. został profesorem zwyczajnym. Przeżycia wojenne odcisnęły na nim wielką traumą. Zginął tragicznie w 1948 r. podczas aresztowania go przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego.
- Ulica S. Marii Małgorzaty Banaś w Kleczy Dolnej
Siostra Maria Małgorzata Banaś urodziła się w 1896 r. w Kleczy Dolnej k. Wadowic jako Ludwika Banaś w rodzinie rolników Jakuba i Rozalii. Mając 20 lat rozpoczęła pracę w szpitalu w Wadowicach, w którym pracowały siostry Nazaretanki, a rok później (1917 r.) postanowiła wstąpić do ich zakonu i przyjęła imię Maria Małgorzata od Serca Pana Jezusa Konającego w Ogrójcu. Siostra pełniła proste posługi w domach zakonnych w Wadowicach, Stryju, Krakowie, Grodnie oraz w Warszawie. Następnie w 1934 r. została wysłana na nową placówkę do Nowogródka, gdzie Nazaretanki prowadziły m.in. szkołę powszechną oraz opiekowały się farą. Po wkroczeniu Sowietów do Nowogródka siostry musiały zdjąć habity i opuścić dom zakonny. Na l. 1939-1943 przypada okres pracy s. Małgorzaty w miejscowym szpitalu. Była jedyną spośród dwunastu Nazaretanek, która uniknęła rozstrzelania przez hitlerowców w 1943 r. Po tym zdarzeniu odnalazła w lesie miejsce stracenia współsióstr i była obecna przy ich ekshumacji . To ona zatroszczyła się o dokumentację fotograficzną z tych zdarzeń. Dzięki m.in. jej pracy Męczennice z Nowogródka zostały beatyfikowane przez Jana Pawła II w 2000 r. Po wojnie i zmianie granic, pomimo że inne siostry zdecydowały się na powrót do Polski, s. Małgorzata została sama w Nowogródku, by kontynuować dzieło. Zmarła po ciężkiej chorobie w 1966 r. w Nowogródku i została pochowana na miejscowym cmentarzu. W 2008 r. otwarto proces beatyfikacyjny s. Małgorzaty, a od 2021 przysługuje jej tytuł Czcigodnej Służebnicy Bożej. Od 2022 r. ulica w rodzinnej Kleczy Dolnej nosi jej imię.
8. Ulica Ks. Zygmunta Kuźmy w Stanisławiu Górnym
Zygmunt Kuźma był proboszczem w Stanisławiu Górnym i współzałożycielem Rodziny Kopinga w Polsce. Ks. Kuźma pełnił funkcję pierwszego proboszcza nowo erygowanej parafii Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Stanisławiu Górnym od 1983 r. W okresie jego kadencji dokończono budowę świątyni, którą rozpoczętą w 1980 r. Wówczas m.in. kościół otoczono parkanem oraz ułożono chodniki z kostki brukowej. Wybudowano też plebanię i parking oraz założono cmentarz. Z czasem na terenie parafii zamieszkał wadowiczanin, emerytowany ks. Kazimierz Hoła, kóry kupił dom w Stanisławiu. W wygłaszanych przez niego kazaniach podczas mszy świętych przybliżał wiernym postać ks. Adolfa Kolpinga i jego dzieło. Pod ich wpływem ks. Kuźma zorganizował grupę około 40 osób, która w 1990 r. założyła pierwszą w Polsce Rodzinę Kolpinga – katolickie stowarzyszenie prowadzące działalność na rzecz środowisk lokalnych. W 1991 r. ks. Kuźma wraz z parafianami ze Stanisławia udał się do Watykanu, aby uczestniczyć w beatyfikacji ks. Adolfa Kolpinga, który został patronem wszystkich ludzi pracy, a zwłaszcza tych związanych z rzemiosłem szewskim i współczesnym przemysłem skórzanym i obuwniczym. Kapłan Zygmunt Kuźma zmarł w 2006 r.
Fot. Róg ulic Marcina Wadowity, Gimnazjalnej i Barskiej w Wadowicach, Archiwum UM Wadowice, Archiwum UM Wadowice
#Wadowice #GminaWadowice #NaSpacer #KleczaDolna #StanisławGórny