Średniowiecze
Książę oświęcimski Jan I Scholastyk wydał w Bytomiu, 27 lutego 1327 roku, akt zhołdowania swego księstwa królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu. Wśród wymienionych na pergaminowym dokumencie miast, obok Zatora, Żywca i Kęt, znalazło się także miasto „Wadowicz”. Jest to pierwsza, historycznie potwierdzona wzmianka o Wadowicach, które już wówczas posiadały prawa miejskie. W tym czasie erygowano również wadowicką parafię p.w. Wszystkich Świętych.
Wadowice były na przełomie XIV i XV wieku niewielkim i niezbyt zamożnym miastem, obciążonym powinnościami na rzecz oświęcimskiego księcia. Drewniana zabudowa sprzyjała częstym pożarom – kiedy w 1430 r. ogień zniszczył miasto prawie do cna, książę Kazimierz I Oświęcimski nadał Wadowicom prawo chełmińskie.
Kiedy w 1445 roku, w wyniku podziału księstwa oświęcimskiego, powstało księstwo zatorskie, Wadowice znalazły się w jego granicach. W odróżnieniu od władców oświęcimskich, którzy skłaniali się ku Czechom, książęta zatorscy utrzymywali dobre stosunki z władcami Królestwa Polskiego. W 1456 roku książę Wacław I zhołdował księstwo Kazimierzowi IV Jagiellończykowi a w roku 1494 jego wnuk, Janusz V, sprzedał księstwo polskiemu królowi Janowi Olbrachtowi.
Epoka staropolska
Dopiero w 1564 roku Sejm Rzeczpospolitej zakończył długi proces wcielania księstwa zatorskiego, a wraz z nim Wadowic, do Królestwa Polskiego. „Królewskie Wolne Miasto Wadowice” zyskiwało kolejne przywileje a na przestrzeni XVI – XVIII wieku rozwijał się miejski samorząd, z własną władzą policyjną, podatkową i sądowniczą. Pierwsze wzmianki o wadowickim ratuszu pochodzą z roku 1633.
Zabór austriacki - Galicja
W 1772 roku, w wyniku pierwszego rozbioru Polski, wyludnione i zrujnowane Wadowice znalazły się w granicach Cesarstwa Austriackiego. Wybudowanie pod koniec XVIII wieku „Pierwszego Galicyjskiego Traktu Handlowo – Pocztowego” (drogi cesarskiej), łączącego Lwów z Wiedniem, a przechodzącego przez Wadowice przyspieszyło odbudowę i rozwój miasta. W 1819 roku władze austriackie przeniosły siedzibę cyrkułu z Myślenic do Wadowic, co sprawiło, że miasto stało się znaczącym ośrodkiem administracyjnym, z Sądem Obwodowym, Głównym Urzędem Podatkowym, Prokuraturą Państwową oraz Urzędem Pocztowym i Telegraficznym.
W drugiej połowie XIX wieku, w liczącym ok. 4 tysiące mieszkańców galicyjskim miasteczku obok licznych cesarsko – królewskich urzędników mieszkali także oficerowie i podoficerowie stacjonujących tu jednostek: 56 pułku piechoty i 2 dywizji ułanów (na potrzeby armii wybudowano w 1822 roku koszary).
Pod koniec XIX wieku do Wadowic przybyli Ojcowe Karmelici z o. Rafałem Kalinowskim, późniejszym świętym, i wybudowali „na Górce” neoromański kościół oraz klasztor (budowa trwała w latach 1897 – 1899). Z drugiej strony miasta, na Kopcu, w 1909 roku wznieśli swoje „Colegium Marianum” księża Pallotyni. Oba zgromadzenia obok działalności duszpasterskiej zaczęły prowadzić szkoły – Karmelici prywatne gimnazjum, a Pallotyni niższe seminarium. Pod koniec XIX wieku w Wadowicach rozpoczęły także działalność siostry Nazaretanki, które założyły w mieście ochronkę dla sierot oraz internat dla dziewcząt.
Dwudziestolecie międzywojenne
W listopadzie 1918 roku Wadowice wracają do odrodzonego państwa polskiego, po 146 latach niewoli, jako miasto powiatowe. Okres dwudziestolecia międzywojennego to dla miasta przede wszystkim rozwój oświaty i kultury. Prężnie działa jedyna w powiecie szkoła średnia – gimnazjum im. Marcina Wadowity, która staje się prawdziwą kuźnią wybitnych wojskowych, naukowców, prawników, lekarzy i duchownych. W 1938 roku maturę zdał w wadowickim gimnazjum Karol Wojtyła, przyszły papież Jan Paweł II. W prowincjonalnych Wadowicach działa kilka scen teatralnych: gimnazjalna, kierowana przez prof. Kazimierza Forysia, parafialna, gdzie koło dramatyczne prowadził ks. dr Edward Zacher wreszcie Amatorski Teatr Dramatyczny założony w latach 30 – tych przez Mieczysława Kotlarczyka. Ton życiu artystycznemu miasta nadawała grupa literacko – plastyczna „Czartak”, która spotykała się w gorzeńskim dworku poety Emila Zegadłowicza, założyciela grupy.
II wojna światowa
Rozkwit skończył się wraz z wybuchem II wojny światowej. 4 września 1939 roku do bezbronnego miasta wkraczają pierwsze oddziały niemieckie. W wyniku zmian administracyjnych na podbitych przez III Rzeszę terenach część Wadowic znalazła się w granicach Niemiec, a część leżąca na drugim brzegu rzeki Skawy, w Generalnym Gubernatorstwie. Okres okupacji to przede wszystkim gehenna ludności żydowskiej, która została zamknięta w getcie (rejon ulicy Piaskowej), a po jego likwidacji eksterminowana w obozach zagłady. Wadowicka synagoga, spalona jeszcze jesienią 1939 roku, zostaje wysadzona w powietrze latem 1940 roku.
Po wojnie
26 stycznia 1945 roku wojska 38 Armii IV Frontu Ukraińskiego gen. Kiriłła Moskalenki wkraczają do Wadowic. Miasto zaczęło rozwijać się w nowej, powojennej rzeczywistości. W Wadowicach powstawały nowe szkoły, w tym średnie oraz zakłady pracy. Twórczo działali artyści plastycy wywodzący się z kręgów zegadłowiczowskiego „Czartaka”.
W 1975 roku, w związku z reformą administracyjną, Wadowice przestały pełnić funkcję stolicy powiatu. Ważkim wydarzeniem, które sprawiło, że miasto stało się rozpoznawalne, był wybór Karola Wojtyły na papieża (16 października 1978 roku). W 1984 roku rozpoczęto budowę nowej świątyni – votum wdzięczności za uratowanie papieża z zamachu, kościół Św. Piotra Apostoła został w 1991 r. konsekrowany przez Jana Pawła II. Natomiast kościół w rynku, z którym Wojtyła był związany od najmłodszych lat, zyskał od papieża w 1992 roku rangę bazyliki mniejszej. Jan Paweł II odwiedził Wadowice trzykrotnie – w latach 1979, 1991 i 1999.
Kolejna reforma administracyjna w 1999 roku przywróciła Wadowicom rolę miasta powiatowego.
2 kwietnia 2005 roku o 21.37 zmarł Jan Paweł II. Upamiętniając tę chwilę w Wadowicach na południowej ścianie Bazyliki zaznaczono godzinę śmierci wraz z datą na zegarze słonecznym.
W 2006 roku Wadowice odwiedził następca naszego papieża, Benedykt XVI i odprawił krótkie nabożeństwo po czym spotkał się z mieszkańcami miasta na rynku.
1 maja 2011 roku Benedykt XVI ogłosił Jana Pawła II błogosławionym. 15 maja 2011 roku w Bazylice Mniejszej umieszczono relikwię Ojca Świętego - ampułkę z kroplą krwi. Znajduje się ona w specjalnej kaplicy poświęconej Błogosławionemu Janowi Pawłowi II.
18 maja 2012 roku ks. kard. Stanisław Dziwisz przekazał Burmistrz Wadowic dekret zatwierdzający ustanowienie bł. Jana Pawła II patronem Wadowic.
27 kwietnia 2014 roku w Rzymie Franciszek I ogłosił Jana Pawła II świętym.
/opracowanie: Marcin Witkowski - Muzeum Miejskie w Wadowicach/